Opvoedmythes en bakerpraat

Van borstvoeding geven val je af. Van luiers wordt een kind niet zindelijk. Maar niet heus! Ionica Smeets, hoogleraar en moeder van twee, fileert opvoedmythes en bakerpraat in haar nieuwe boek.

In een interview in de Volkskrant geeft ze een aantal voorbeelden van bakerpraat. We zetten ze hierna op een rijtje.

Meisje of jongen
'Heb je het gehoord? Ingrid is weer zwanger. Ze heeft al drie dochters, dus de kans zal wel groot zijn dat het weer een dochter wordt.' 'Ja hè, dat zie je vaak bij grote gezinnen: opvallend veel meisjes óf opvallend veel jongens.'
De groep knikt instemmend, in de pauze van een wetenschappelijk congres over datamanagement in Amersfoort. Op één iemand na: Ionica Smeets. De 37-jarige hoogleraar wetenschapscommunicatie blijft malen over zo'n claim.
Een grotere kans op wéér een meisje, zou het echt? Thuis achter haar computer slaat ze de statistieken er op na: nee hoor, klopt niks van. De kans op een jongen of een meisje is altijd nagenoeg fifty-fifty, ook bij kind nummer vier.

Luiers en zindelijkheid
Laatst stapte een vrouw op me af en zei: 'Is je kind nou nóg niet zindelijk? Komt door die luiers van tegenwoordig, daardoor voelen ze niet dat ze geplast hebben.' Eerst verbaas ik me daar dan over: waarom toch dat ongevraagde advies, met een stelligheid of ze op de materie is gepromoveerd? Maar daarna denk ik al snel: dankuwel, hier zit weer een column in.
'In de wetenschap geldt doorgaans: je kunt het zo gek niet bedenken, of iemand heeft er serieus onderzoek naar gedaan. Zo ook met de luiers. Japanse ouders van tweelingen trokken voor de wetenschap hun ene kind katoenen luiers aan, en het andere kind wegwerpexemplaren. Wat bleek? De kinderen worden op dezelfde leeftijd zindelijk.'

Borstvoeding
Wat is de meest stuitende claim die je tegenkwam?
'Die kwam van Doutzen Kroes. Twee maanden na haar bevalling stond het topmodel alweer prachtig slank in bikini op de foto. Hoe ze dat voor elkaar kreeg? Dankzij borstvoeding, zei Kroes, want daardoor vliegen de kilo's er vanaf. Op het moment dat ik dat hoorde, gaf ik al máánden borstvoeding, maar was ik de zwangerschapskilo's nog lang niet kwijt. Was ik nou raar? Of was Doutzen raar? In Amerikaans onderzoek ontdekte ik dat er nauwelijks verschil is tussen gewichtsverlies tussen moeders die flesvoeding geven en moeders die hun kind aan de borst leggen. Dat afslankgeheim van Doutzen werd breed opgepikt door de media, maar klopt dus gewoon van geen kant.'

Onzekerheid
'Een kind krijgen is niet niks. Ineens heb je de verantwoordelijkheid voor een mensenleven. Ouders willen dat zo goed mogelijk doen en dat maakt onzeker. Zo ontstaat de ideale voedingsbodem voor opvoedtips, of ze nu kloppen of niet. De dubieuze inzichten komen vaak van ouders zelf: iets heeft bij hun eigen kinderen goed gewerkt en daarom denken ze dat iedereen het zou moeten doen. Maar als je in de wetenschappelijke literatuur duikt, ontdek je vaak dat de werkelijkheid anders in elkaar steekt.'

Wetenschappers en hoofdhelm
Zijn wetenschappers zelf ook wel eens schuldig aan het verspreiden van onzinnige adviezen?
'Ja. Jonge baby's kunnen soms aan één kant van hun schedel een platte plek krijgen, omdat ze een voorkeurshouding hebben. Dan liggen ze bijvoorbeeld altijd met hun linkerwang op het matras. Jarenlang adviseerden artsen die kinderen een helmpje op te doen. 23 uur per dag, een half jaar lang, zodat de schedel gelijkmatiger wordt belast en weer mooi rond kan groeien. Zelf kregen we dat advies ook, toen Tex een deukje aan de zijkant van zijn hoofd had. Toen de arts zag hoe erg we schrokken van die helm, kwam ze gelukkig ook met andere opties.
'Achteraf ben ik zo blij dat we niet voor die helm hebben gekozen, want in 2014 publiceerden Nederlandse onderzoekers een studie waarbij ze tachtig baby's met vervormde schedels in twee groepen deelden. Groep één: helm op. Groep twee: niks doen. De helm hielp helemaal niet en zorgde alleen maar voor huidirritatie, problemen bij het knuffelen en ga zo maar door. Hoe zo'n helm dan toch ooit zijn entree heeft gemaakt? Misschien omdat artsen getraind zijn om te handelen. Ze willen bezorgde ouders niet naar huis sturen met de boodschap 'wij weten het ook niet', dus bedenken ze nieuwe behandelingen. Zo'n helm bijvoorbeeld. En wetenschap is een lopend proces, dus dan kan het even duren voordat er bewijs komt of die helm wel werkt.'

Straffen of niet
'Inmiddels is hij extreem braaf, maar toen Tex 2 was, wierp hij zich regelmatig schreeuwend op de grond als hij zijn zin niet kreeg. Moet je dan straffen of niet? Amerikaanse onderzoekers lieten ouders een maand lang bijhouden hoe ze omgingen met peuters die ongewenst gedrag vertoonden. Later, toen de kinderen kleuters waren, keken ze naar gedragsproblemen. Hieruit bleek dat alleen mopperen bij stout gedrag, maar vervolgens niets doen, de slechtste strategie is. Straffen en uitleggen waaróm je straft pakt vaak het beste uit. Kinderen gedragen zich dan het langste keurig en hebben ook op latere leeftijd minder gedragsproblemen. Met straffen bedoel ik trouwens alleen een time-out hoor. Als Tex stout is, moet hij soms een tijdje op de mat bij de voordeur blijven. Daar ligt hij dan te mokken. Laatst zei hij tegen visite: hé, je baard voelt net als onze deurmat.'

Hoofdluis
Bij hoofdluis gaan veel ouders fanatiek het huis schoonmaken en kleding en beddengoed heet wassen. Vervolgens lezen ze in jouw boek dat al dat werk voor niks was, want 99,9 procent van de hoofdluisbesmettingen gaat van hoofdhuid op hoofdhuid.
'Dat scheelt je dan onzinnig gepoets bij de volgende hoofdluisepidemie, toch? Kun je die tijd stoppen in iets dat wél helpt tegen luizen: zorgvuldig uitkammen van de haren met een luizenkam of behandelen met bestrijdingsmiddel.