Dertig en nog vrijgezel? Pas dan maar op in IJzendijke

In het mooie Zeeuws-Vlaamse dorp IJzendijke belanden vrijgezelle mannen op hun dertigste nog wel eens ‘in de ossewei’. De ossewei? Wat is dat? In de Zeeuwse Ankers wordt uitgelegd wat deze traditie inhoudt.

De ossenweide (of ossewei) is een ruim honderd jaar oud gebruik, waarbij de dertigste verjaardag van een mannelijke vrijgezel door de dorpsgemeenschap publiekelijk gemarkeerd wordt door hem ‘de sleutel van de ossenweide’ aan te bieden. Achterliggende gedachte is dat de dertigjarige vrijgezel vanaf nu toegelaten is tot de ossenweide, waar alle oudere vrijgezelle mannen zouden verblijven.

Ketelmuziek
Het aanbieden van de sleutel gaat met het nodige tumult gepaard. Op de dag van zijn verjaardag trekt een rumoerig gezelschap naar het huis van de jarige. De veelal jonge dorpsgenoten maken muziek op oude blikken, trommels, kachelpijpen en wat zij nog meer aan oud ijzerwerk hebben kunnen vinden. Nadat de jarige – op het lawaai afgekomen – de deur heeft geopend, verrassen zij hem op een gedicht waarin zij de spot drijven met zijn ongehuwde staat. Daarna ontvangt de jarige de sleutel van de ossenwei en soms daarbij nog een pop die een vrouw voorstelt. Het gezelschap is pas tot rust te manen als het wat geld (‘fooie’) of een borrel in het vooruitzicht is gesteld.

Zeeuws-Vlaams
Het is een typisch Zeeuws-Vlaamse traditie, die zijn oorsprong vindt in IJzendijke en van daaruit is overgewaaid naar andere plaatsen: Aardenburg, Boschkapelle en Oostburg bijvoorbeeld. In IJzendijke treft ongeveer eenmaal in de twee jaar iemand het lot om in de ossenwei te gaan. Nu zijn het vooral basisschoolleerlingen, soms begeleid door hun ouders, die de optocht vormen en de vrijgezel wordt tegenwoordig op een kar het dorp rondgereden.

Erg oud lijkt de traditie niet te zijn. We kennen vóór 1911 geen voorbeelden uit IJzendijke. In dat jaar haalde het volksgebruik de Nieuwe Rotterdamse Courant en ook later zouden landelijke media aandacht besteden aan het fenomeen.

Buitenland
Wijd verbreid in Europa is een dergelijke traditie ook al niet. In Frankrijk bestaat een uitdrukking (Porter la crosse de Saint-Nicolas) die de ongehuwde staat van dertigjarige mannen aangeeft. In Duitsland komen relatief jonge gebruiken voor als ‘trappenvegen’ en ‘deurklinkpoetsen’, speciaal voor respectievelijk 30-jarige vrijgezelle mannen en 25-jarige vrijgezelle vrouwen.

Jonggezellenbelasting
Mogelijk is de ossenweide in IJzendijke geïntroduceerd nadat de Duitse keizer Wilhelm II in 1909 een jonggezellenbelasting invoerde. Vanwege deze maatregel moesten dertigjarige ongehuwde mannen in het keizerrijk extra belasting gaan betalen. Misschien kwamen jonge IJzendijkenaren zo op het idee om dertigjarigen in hun dorp te kijk te zetten. En mogelijk lieten ze zich daarbij weer inspireren door de middeleeuwse Franse geschiedenis. Veel over de oorsprong van de ossenwei is dus in nevelen gehuld, maar vaststaat dat het tot op de dag van vandaag een levende traditie in Zeeuws-Vlaanderen is.

Link
* Lees het uitvoerige verhaal over de ossenweide door Bert van Gelder