Waar komt het sturen van een kerstkaart vandaan?

Dat de papieren kerstkaart terug is van bijna weggeweest, vindt hoogleraar Peter Jan Margry van het Meertens Instituut aan de ene kant opvallend: "Wij zuinige Nederlanders houden van efficiëntie. De kaarten voor kerst en oud en nieuw hebben we ooit zelfs om die reden samengevoegd. Dat scheelde postzegels", lacht hij op de website van Een Vandaag. Vroeger werden kerstgroeten en nieuwjaarswensen namelijk op twee aparte kaarten gestuurd. 

"Aan de andere kant zoeken we in de tijd met weinig sociaal contact naar compensatie. Zeker nu we maar beperkt op kerstbezoek kunnen."

Digitaal niet speciaal
Met de komst van het digitale tijdperk waren we een beetje vervreemd van het papieren kaartje, vertelt Margry. "Maar met de voorgeprogrammeerde templates op Facebook zijn we inmiddels wel een beetje klaar. Die zijn onbeduidend, een automatisme haast en daarmee weinig speciaal. Wie kijkt daar nog naar?"

Drie skiënde nonnen
Kortom, vervolgt hij: "In deze tijd is het mooi om een kaart te kopen en er handmatig iets op te schrijven, te laten zien dat je moeite hebt gedaan. Dat is nu belangrijker dan even digitaal iets afvinken." Uit het brede aanbod kerstwensen in de kaartenmolens van de boekhandel, gaat zijn eigen voorkeur naar een kerstkaart met drie skiënde nonnen erop. "Dit zijn volgens mij drie dingen die we in Nederland niet hebben, sneeuw, heuvels en nonnen. Dat lijkt me wel een aardige."

De traditie van het sturen van kerstkaarten is al eeuwenoud. Waar komt deze gewoonte vandaan? Enne Koops schreef er een artikel over op Historiek.net. We citeren. 

De vroegste wenskaarten
Elkaar attenties geven was in de decembertijd was al gebruikelijk in de Oudheid. Zo gaven Germanen en ook Romeinen elkaar maretakjes en groene takken rond oud- en nieuwjaar. Maar kaarten werden er nog niet verstuurd.

In de Middeleeuwen gaf de Europese adel houtsnijwerken met religieuze kersttaferelen aan geliefden of aan goede relaties uit hogere kringen. De vroegste ons bekende wenskaarten stammen uit de late middeleeuwen.

In de vijftiende eeuw bestond de gewoonte om een geliefde een kaart met goede wensen te sturen. Deze gewoonte van kaarten sturen groeide in de zestiende en zeventiende eeuw, maar van een wijdverbreide gewoonte was zeker geen sprake: het waren voornamelijk de rijken die kaarten stuurden. En niet specifiek met kerst, maar kaarten met daarop liefdesbetuigingen en groeten.

De eerste ‘echte’ kerstkaart die onder historici bekend is, is een kaart uit 1611. Deze was geschreven door de arts Michael Maierus, afkomstig uit het Heilige Roomse Rijk, die een kaart naar de Engelse vorst James I zond. 

De eerste commerciële én ophefmakende kerstkaarten
De Londense ondernemer Henry Cole was de eerste die, in 1843, ervoor koos om kerstkaarten te laten drukken voor commercieel gebruik. Er waren al wel handgemaakte kaarten in omloop, maar voor al zijn relaties een persoonlijke kaart maken was onbegonnen werk. Daarom gaf Cole een drukkerij opdracht om 1000 kaarten te drukken met daarop een sfeervolle afbeelding en kerstwens.

De kaart van Cole, die in 1844 verscheen, veroorzaakte de nodige ophef in het Victoriaanse Engeland. Er stond namelijk een afbeelding op van een vrouw die een jong meisje een slokje rode wijn gaf… 

De Industriële Revolutie, met name de uitvinding van de stoommachine, zorgden ervoor dat kerstkaarten razendsnel gedrukt konden worden en natuurlijk ook met de stoomtrein snel over het land verspreid konden worden.

Doorbraak kerstkaarten in Nederland en de Verenigde Staten in de jaren 1870
De doorbraak van de kerst- en nieuwjaarskaart in Nederland vond plaats in 1871. In dat jaar introduceerde de PTT de zogeheten briefkaart. Binnen een tijdsbestek van jaren zetten anderen tekeningen en afbeeldingen op deze kaarten, waardoor het fenomeen ‘ansichtkaart’ ontstond. In de jaren 1890 werd het versturen van dit soort kaarten, ook rond kerst en oud en nieuw, een echte rage.

De eerste drukker in Nederland die de kerstkaart commercieel verhandelde, was Boekhandel Koster uit Amsterdam, die hiermee in 1873 begon. Op de kaarten van Koster stond een leuke wens in rijmvorm.

In de Verenigde Staten begon in 1875 de van oorsprong Duitse drukker Louis Prang met de massaproductie van kerstkaarten. In 1881 drukte hij er per jaar inmiddels al vijf miljoen. ZO vond de kerstkart ingang in Amerika.

Lees het volledige artikel:
* Geschiedenis van de kerstkaart