Sinds de eerste Nederlandse tv-uitzending op 2 oktober 1951 zijn er nogal wat bijnamen ontstaan voor het toestel dat al snel in vrijwel elk huishouden te vinden was. Aanvankelijk bestond dat tv-toestel uit een elektronenstraalbuis in een (houten) kastje, dat – als het een apparaat van Philips betrof – zowel vertrouwelijk als oneerbiedig ‘het hondenhok’ werd genoemd.
Veel hedendaagse bijnamen voor het tv-toestel zijn nog altijd gebaseerd op die oergedaante van het apparaat. Dat geldt voor informele bijnamen als beeldbuis, kijkbuis, kijkdoos, kijkkast of simpelweg kastje (‘kassie kijken’) en buis (‘voor de buis zitten’, ‘buizen’), maar ook voor minder vleiende synoniemen als kwelbuis, leugenkast en treurbuis. Metaforen die ingeburgerd zijn, verdwijnen nu eenmaal niet zomaar, ook al hebben de doosvormige tv-ontvangers allang plaatsgemaakt voor ultraplatte lcd- of plasma-tv’s.
Het magische oog
Toch zijn er ook bijnamen voor tv-toestellen in onbruik geraakt. Wie heeft het nog over ‘het magische oog’ of ‘het blauwe oog’ als hij de tv bedoelt? Met dat ‘oog’ werd trouwens de beeldbuis bedoeld, die in duistere ruimtes soms een blauwachtig schijnsel verspreidde.
Personages
De opkomst van de tv heeft onze woordenschat niet alleen wat bijnamen voor het toestel opgeleverd, maar vooral veel vaktermen, die vaak ook in de omgangstaal zijn terechtgekomen, zoals bekende Nederlander, kijkersvraag, ontbijtshow en het wondermooie woord streelmeisje (‘meisje dat in een televisieprogramma over de te winnen prijzen streelt’). Inmiddels houden meer dan duizend taalvormen in de Dikke Van Dale verband met de tv. De leukste zijn wat mij betreft gebaseerd op personages uit tv-series wier eigennaam als soortnaam een tweede leven heeft gekregen in de taal van alledag, zoals bromsnor (synoniem van een norse agent), juffrouw Jannie (koffiejuffrouw) en mien dobbelsteen (interieurverzorgster).
Bron:
* Column van Ton den Boon in de rubriek Taal van het dagblad Trouw: 70 jaar televisie trok onuitwisbare sporen in onze woordenschat
Geen opmerkingen:
Een reactie posten
Geef uw reactie! Alle reacties worden na een beoordeling geplaatst. Anonieme berichten worden niet geplaatst. .